Zasiłek macierzyński, gdy poród nastąpi w trakcie urlopu wychowawczego lub po jego przerwaniu

1) Pracownica przebywająca na urlopie wychowawczym jest w kolejnej ciąży. Czy może przerwać ten urlop, a jeśli tak, to jakich formalności powinna dopełnić?

Pracownik zatrudniony co najmniej 6 miesięcy ma prawo do urlopu wychowawczego w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Wymiar tego urlopu wynosi do 36 miesięcy, przy czym każdemu z rodziców lub opiekunów dziecka przysługuje wyłączne prawo do jednego miesiąca urlopu wychowawczego z ww. wymiaru. Jest on udzielany na okres nie dłuższy niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6. rok życia (art. 186 § 1, 2 i 4 K.p.).

Zgodnie z art. 186³ K.p., pracownik może zrezygnować z urlopu wychowawczego w każdym czasie - za zgodą pracodawcy albo po uprzednim zawiadomieniu pracodawcy - najpóźniej na 30 dni przed terminem zamierzonego podjęcia pracy. Obowiązujące przepisy nie określają formy oraz treści oświadczenia pracownicy w sprawie rezygnacji z urlopu wychowawczego. Dla celów dowodowych preferowana jest jednak forma pisemna.

2) Czy dla nabycia prawa do zasiłku macierzyńskiego po urodzeniu dziecka niezbędna jest rezygnacja pracownicy z urlopu wychowawczego? Jeśli nie, to w jaki sposób po porodzie zostanie ustalona podstawa wymiaru zasiłku macierzyńskiego? Nadmieniamy, że wynagrodzenie pracownicy określone zostało na poziomie płacy minimalnej.

Pracownica przebywająca na urlopie wychowawczym, która w tym czasie urodzi dziecko nie jest uprawniona do urlopu macierzyńskiego i ewentualnie urlopu rodzicielskiego, jednakże nabywa prawo do zasiłku macierzyńskiego za okres tych urlopów. Zgodnie bowiem z art. 29 ust. 1 pkt 1 ustawy zasiłkowej, zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonej, która urodziła dziecko w okresie ubezpieczenia chorobowego albo urlopu wychowawczego.

Co do zasady podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstało prawo do świadczenia (art. 36 ust. 1 w zw. z art. 47 ustawy zasiłkowej). Jeżeli w którymś z tych miesięcy pracownica nie osiągnęła pełnego wynagrodzenia wskutek nieprzepracowania części miesiąca z przyczyn usprawiedliwionych, przy obliczaniu podstawy wymiaru:

wyłącza się wynagrodzenie za miesiące, w których przepracowała mniej niż połowę obowiązującego ją w danym miesiącu czasu pracy,
przyjmuje się, po uzupełnieniu, wynagrodzenie za miesiące, w których przepracowała co najmniej połowę obowiązującego ją w tym miesiącu czasu pracy.

Obliczenie podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego w okolicznościach z pytania będzie zależało od tego, jaki okres urlopu wychowawczego przypadnie przed urodzeniem dziecka. Jeśli pracownica będzie z niego korzystała przez cały okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc urodzenia kolejnego dziecka, to podstawę wymiaru zasiłku będzie stanowiło wynagrodzenie za miesiąc, w którym powstanie do niego prawo (czyli miesiąc urodzenia dziecka). Do ustalenia podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego zostanie wówczas przyjęte wynagrodzenie w stałej miesięcznej wysokości określonej w umowie o pracę (po pomniejszeniu o składki na ubezpieczenia społeczne, które sfinansowałaby pracownica).

Natomiast, jeżeli przed urodzeniem kolejnego dziecka urlop wychowawczy będzie obejmował okres krótszy niż 12 miesięcy kalendarzowych, to podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego będzie stanowiło przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone pracownicy za miesiące pozostałe po wyłączeniu miesięcy, w których przepracowała mniej niż połowę obowiązującego ją czasu pracy.

Przykład

Pracownica jest wynagradzana na poziomie płacy minimalnej. W okresie od 1 stycznia 2023 r. do 30 listopada 2025 r. korzysta z urlopu wychowawczego, wcześniej przez 6 miesięcy pracowała (urlop rodzicielski zakończył się 2 lipca 2022 r.). Zakładamy, że:

Wariant 1 - pracownica urodziła drugie dziecko 15 listopada 2023 r.

Podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres od listopada do grudnia 2022 r. (wyłączono miesiące od stycznia do października 2023 r., w których pracownica przebywała na urlopie wychowawczym). Wyliczona kwota podstawy wymiaru wyniosła 2.597,32 zł, tj. [(3.010 zł - 412,68 zł) x 2 m-ce] : 2 m-ce, i jest niższa od najniższej podstawy wymiaru, dlatego na mocy art. 45 ust. 1 ustawy zasiłkowej została/zostanie podwyższona do kwoty 3.106,44 zł, a od 1 stycznia 2024 r. - do kwoty 3.660,42 zł.

Wariant 2 - pracownica urodzi drugie dziecko 16 stycznia 2024 r.

W związku z tym, iż w całym okresie 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających styczeń 2024 r. pracownica przebywała na urlopie wychowawczym, podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego będzie stanowiło wynagrodzenie określone w umowie o pracę (od 1 stycznia 2024 r. podwyższone do wysokości 4.242 zł), pomniejszone o składki na ubezpieczenia społeczne, które sfinansowałaby pracownica, tj. kwota 3.660,42 zł (4.242 zł - 581,58 zł).

Zwracamy uwagę! Podstawa wymiaru zasiłku z tytułu pracy w pełnym wymiarze czasu pracy nie może być niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71% tego wynagrodzenia (art. 45 ust. 1 ustawy zasiłkowej).

3) Ile wyniesie podstawa wymiaru zasiłku macierzyńskiego, jeśli pracownica przerwie urlop wychowawczy i od 20 grudnia 2023 r. na kilka miesięcy wróci do pracy, przy założeniu, że otrzyma podwyżkę wynagrodzenia do kwoty 5.200 zł?

Jak już wyjaśniliśmy w odpowiedzi na pytanie 2, generalnie do podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego wlicza się przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym nastąpił poród (z wyłączeniem miesięcy, w których pracownica przepracowała mniej niż połowę obowiązującego ją czasu pracy). Przyjmując więc, że pracownica z pytania po rezygnacji z urlopu wychowawczego przepracuje do porodu kilka miesięcy (i nie będzie korzystała ze świadczeń chorobowych), to podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego będzie stanowiło przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone co do zasady za te miesiące (czyli po podwyżce).

Przykład

Przyjmujemy założenia z pytania oraz dodatkowo, że pracownica otrzyma podwyżkę wynagrodzenia bezpośrednio po powrocie do pracy, drugie dziecko urodzi w maju 2024 r. i do tego czasu nie będzie korzystała ze świadczeń chorobowych. Do podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego zostanie przyjęte przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres od stycznia do kwietnia 2024 r. (wyłączone zostaną miesiące od maja do grudnia 2023 r., w których pracownica korzystała z urlopu wychowawczego/przepracowała mniej niż połowę obowiązującego ją czasu pracy), czyli kwota 4.487,08 zł, tj. [(5.200 zł - 712,92 zł) x 4 m-ce] : 4 m-ce.

Gdyby pracownica po rezygnacji z urlopu wychowawczego zachorowała i była niezdolna do pracy do dnia porodu, to podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego po porodzie będzie stanowiła podstawa wymiaru wypłacanego wcześniej wynagrodzenia i zasiłku chorobowego.

Przykład

Przyjmujemy, że pracownica z poprzedniego przykładu będzie od 5 stycznia 2024 r. chorowała nieprzerwanie do dnia porodu. Podstawę wymiaru wynagrodzenia i zasiłku chorobowego będzie stanowiło uzupełnione wynagrodzenie za grudzień 2023 r., czyli kwota 4.487,08 zł (5.200 zł - 712,92 zł). Ta sama kwota zostanie przyjęta do podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego (przysługującego od dnia porodu).